«معجزه آبخیزداری» |تحلیلی بر دلایل فرمان رئیس جمهور برای تقویت آبخیزداری

به گزارش می‌متالز، سیل هفته گذشته و خسارات ناشی از آن باعث شد رئیس جمهور برای نخستین بار در جلسه هیات دولت، بر ضرورت انجام طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری تصریح نماید. دکتر رئیسی در این جلسه صراحتا اعلام کرد که راهکار برون رفت از خطرات ناشی از سیل، آبخیزداری است و دستگاه‌های مربوطه در این زمینه باید فعالیت‌های خود را گسترش دهند.

دستور دکتر رئیسی برای تسریع و تقویت طرح‌های آبخیزداری را از ابعاد و زوایای مختلف می‌توان مورد تحلیل قرار داد. یکی از دلایل توجه ویژه حجت الاسلام و المسلمین بر انجام طرح‌های آبخیزداری، تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر ضرورت انجام طرح‌های آبخیزداری است که به مناسبت‌های مختلف ایشان بر انجام این گونه طرح‌ها تاکید داشته اند؛ برای نمونه مقام معظم رهبری در جلسۀ ویژۀ بررسی اقدامات و امدادرسانی­‌های استان‌های سیل‌زده در سال ۱۳۹۸ با تأکید بر جلوگیری از خسارات سیل با آبخیزداری فرمودند:

«سیل یک چیز قابل جلوگیری نیست»، چون وقتی که بارندگی بشود، قهراً دنبالش سیل وجود دارد؛ امّا «ویرانی» قابل جلوگیری است... این مطالبی که آقایان بیان کردید، [مثل]مسئله‌ی لایروبی، مسئلۀ آبخیزداری مساله رودخانه‌های زیر سد و این چیز‌هایی که شما گفتید، کار‌هایی است که در طول زمان باید انجام می­‌گرفته، [امّا]انجام نگرفته... یک نکته هم مساله پیگیری است؛ پیگیری بکنید. این جور نباشد که ما حالا که سیل آمده بنشینیم و [صحبت کنیم دربارۀ]خطر کرخه و خطر کارون و خطر اهواز و خطر سوسنگرد و خطر لرستان و ایلام و این‌ها - حالا چند روز دیگر این خطرات تمام می­‌شود ان‌شاءاللّه - بعد به کلّی همه چیز را فراموش کنید؛ نه، دنبال‌گیری باید بکنید، یعنی باید واقعاً پیگیری بشود.

الزامات قانونی آبخیزداری و آبخوانداری

الزامات قانونی و حقوقی توسعه آبخیزداری در کشور را می‌توان از دلایل دستور رئیس جمهور بر لزوم تقویت آبخیزداری در کشور دانست؛ در این باره در اسناد و قوانین متعدد بر انجام طرح‌های آبخیزداری تصریح شده است؛ برای نمونه در ماده ۳۵ قانون برنامه توسعه ششم توسعه آمده است: «دولت مکلف است به‌منظور مقابله با بحران کم‌آبی، رهاسازی حقآبه‌های زیست‌محیطی برای پایداری سرزمین، پایداری و افزایش تولید در بخش کشاورزی، تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی و ارتقای بهره ‏وری و جبران تراز آب، به‌میزانی که در سال پایانی اجرای قانون برنامه یازده میلیارد مترمکعب شود، اقدامات زیر را به‌عمل آورد... ب- توسعه روش‌های آبیاری نوین، اجرای عملیات آب و خاک (سازه‌ای و غیرسازه‌ای)، توسعه آب‌بند‌ها و سامانه (سیستم)‌های سطوح آبگیر حداقل به میزان ششصد هزار هکتار در سال ث- احیاء، مرمت و لایروبی قنوات به میزان سالانه پنج‌درصد (۵%) وضع موجود در طول اجرای قانون برنامه با تأکید بر فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوانداری برای احیای قنوات»

و نیز در ماده ۲۷ قانون بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی مصوب مجلس شورای اسلامی آمده است: «دولت مکلف است به گونه‌ای برنامه‌ریزی نماید که تا سال ۱۴۰۴ هجری شمسی و با استفادة بهینه از منابع مندرج در فصل تأمین آب بودجه‌های سنواتی، حداقل پانزده درصد (۱۵%) متوسط بلندمدت نزولات آسمانی سالانة کشور (هفت و نیم درصد (۵/۷%) از محل کنترل آب‌های سطحی و هفت و نیم درصد (۵/۷%) از طریق آبخیزداری و آبخوانداری) به حجم آب استحصالی کشور اضافه گردد و صددرصد (۱۰۰%) ترازنامه (بیلان) منفی آب‌های زیرزمینی دشت‌های کشور (با اولویت دشت‌های ممنوعه آبی) جبران گردد.»

کاهش ۷۰ درصدی خسارات سیل با آبخیزداری

دلیل دیگر توجه رئیس جمهور بر ضرورت تقویت آبخیزداری در کشور، کاهش قابل توجه خسارات ناشی از سیل با توسعه آبخیزداری در کشور است. در این باره محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور در جریان بازدید از مناطق سیل زده در روز‌های اخیر با بیان اینکه یکی از راه حل‌های مقابله با سیلاب آبخیزداری و آبخوانداری است، تصریح کرد هر جا این طرح‌ها اجرا شده شاهد خسارت کمتری بودیم لذا باید طرح‌های مذکور با سرعت اجرا شود.

معاون اول رئیس جمهور با اشاره اینکه در یک سال در یک منطقه هم خشکسالی و هم سیل رخ داده جای تامل دارد گفت بررسی‌های هوایی نشان داده که ۱۰۰ کیلومتر بالاتر از محل وقوع سیل، اگر سیل بند تعبیه شود همه این شهر‌های پایین دست از سیل در امان می‌مانند.

هوشنگ جزی مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها نیز درباره نقش موثر آبخیزداری در کاهش خسارات سیل می‌گوید: برآورد‌های کارشناسی نشان داده عملیات آبخیزداری راهکاری کم هزینه برای کنترل و مدیریت سیل است و الگویی مثل سیل سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد عملیات آبخیزداری و آبخوانداری دست کم ۷۰ درصد خسارات ناشی از سیل را مدیریت می‌کند.

درخواست‌های متعدد مردمی برای توسعه آبخیزداری در کشور

رضایت و خشنودی مردم به خصوص روستاییان از طرح‌های آبخیزداری که درخواست‌های متعدد آنان برای انجام این گونه طرح‌ها را به دنبال داشته است را می‌توان یکی از مهمترین دلایل توجه دکتر رئیسی به تقویت آبخیزداری دانست؛ در این باره مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها می‌گوید: طی هفته گذشته با وجود همه سختی‌ها و مشکلاتی که از جاری شدن سیل پدید آمد، اجرای عملیات آبخیزداری در جریان سیل‌های سهمگین در ۲۹ استان، دل مردم را شاد کرد.

جزی با بیان اینکه در بشاگرد استان هرمزگان و چابهار استان سیستان و بلوچستان، مردم زیر باران و سیل در کنار سازه‌های آبخیزداری اشک شوق ریختند و خدا را شکر کردند، می‌گوید: اثرگذاری بالای طرح‌های آبخیز، البته باز هم طی ماه‌های پیش رو فراموش می‌شود و می‌گذرد و در سالیانی نه چندان دور مجددا شاهد خسارت و تخریب منابع و از دست رفتن جان هموطنان خواهیم بود، اما‌ای کاش در نظام تصمیم گیری سازمان برنامه و بودجه تغییرات عمیقی حاصل شود و کارشناس سنتی بپذیرند که برنامه ریزی و توزیع منابع اعتباری کشور نیازمند تحول و تغییر در نگرش سنتی آنان است که در غیر این صورت این راه ادامه می‌یابد و ما با کمال تاسف شاهد سختی‌های مردم و از دست رفتن منابع طبیعی کشور خواهیم بود.

شایان ذکر است خوشبختانه به گفته مسوولان، طی ۳ سال اخیر حجم عملیات آبخیزداری در ایران به ۴ میلیون هکتار رسیده است و همین عامل سبب شده بخش قابل توجهی از خسارات ناشی از سیل‌های مکرر و خسارت بار کنترل و مدیریت شود.

منبع: خبرگزاری تسنیم